Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, 20 Temmuz 2023 tarihinde sosyal medya hesabından yaptığı bir paylaşımda, ihracatın ana belirleyicisinin yurt dışı talep olduğunu, kurun önemli bir etkisi olmadığını belirtti. Şimşek, son 6 yılda kur yüzde 36,4 yükselirken, ihracatın yüzde 5 arttığına dikkat çekti.
Bu iddia, ihracatçılar ve ekonomistlerden farklı tepkilere yol açtı. Bazıları, Şimşek’in haklı olduğunu savunurken, bazıları ise kurun ihracat üzerindeki etkisini göz ardı ettiğini söyledi.
Bu yazıda, Şimşek’in iddiasını tartışmaya açacağız. Öncelikle, ihracatın belirleyicileri konusundaki literatürden bahsedeceğiz. Ardından, Şimşek’in iddiasını destekleyen ve desteklemeyen verileri inceleyeceğiz. Son olarak, kendi değerlendirmemizi sunacağız.
İhracatın Belirleyicileri
İhracatın belirleyicileri, literatürde oldukça tartışılan bir konudur. Ancak, genel olarak kabul edilen görüş, ihracatın belirleyicilerinin hem yurt içinde hem de yurt dışındaki faktörlerden oluştuğudur.
Yurt içinde, ihracatı belirleyen faktörler arasında şunlar sayılabilir:
- Üretim faktörlerinin verimliliği
- Rekabetçilik
- Kurumsal yapı
- İnovasyon
Yurt dışında ise ihracatı belirleyen faktörler arasında şunlar sayılabilir:
- Dünya ekonomisindeki büyüme
- Talep koşulları
- Ticaret politikaları
Kurun Etkisi
Kur, ihracat üzerindeki etkisi açısından hem bir fırsat hem de bir tehdit olarak görülebilir. Kur artışı, ihracatı daha rekabetçi hale getirerek ihracatı artırabilir. Ancak, kur artışı, ihracat maliyetlerini de artırarak ihracatı azaltabilir.
Kurun ihracat üzerindeki etkisini belirleyen faktörler arasında şunlar sayılabilir:
- İhracatın yapısı
- İhracatçı firmaların rekabetçilik düzeyi
- İthalat bağımlılığı
Şimşek’in İddasını Destekleyen Veriler
Şimşek’in iddiasını destekleyen veriler şu şekilde sıralanabilir:
- 2003-2013 döneminde, nominal kur yıllık ortalama %3,3 artarken, reel ihracat %7,1 artmıştır. Bu dönemde, kur artışı ihracatı artıran bir faktör olarak rol oynamıştır.
- 2018-2023 döneminde, nominal kur yıllık ortalama %36,4 artarken, reel ihracat sadece %5 artmıştır. Bu dönemde, kur artışı ihracatı artıran bir faktör olmaktan çıkmıştır.
Şimşek’in İddasını Desteklemeyen Veriler
Şimşek’in iddiasını desteklemeyen veriler şu şekilde sıralanabilir:
- 2023 yılında, ihracatın artmasında kur artışı değil, küresel talepteki artış etkili olmuştur.
- Türkiye’nin ihracatı, ağırlıklı olarak düşük katma değerli ürünlerden oluşmaktadır. Bu ürünlerde, kur artışı maliyetleri artırarak ihracatı azaltmaktadır.
Değerlendirme
Şimşek’in iddiasını destekleyen ve desteklemeyen verileri incelediğimizde, kurun ihracat üzerindeki etkisinin karmaşık olduğunu söyleyebiliriz. Kur, ihracatı etkileyen bir faktördür, ancak tek faktör değildir.
2003-2013 döneminde, kur artışı ihracatı artıran bir faktör olarak rol oynamıştır. Ancak, bu dönemde, Türkiye’nin ihracatı ağırlıklı olarak yüksek katma değerli ürünlerden oluşmaktaydı. Bu ürünlerde, kur artışı maliyetleri artırsa da, ihracatı azaltıcı etkisi sınırlı kalmıştır.
2018-2023 döneminde ise, kur artışı ihracatı artıran bir faktör olmaktan çıkmıştır. Bu dönemde, Türkiye’nin ihracatı ağırlıklı olarak düşük katma değerli ürünlerden oluşmaya başlamıştır. Bu ürünlerde, kur artışı maliyetleri artırarak ihracatı azaltıcı etkisini artırmıştır.
Kurun ihracat üzerindeki etkisini belirleyen faktörler, ihracatın yapısı, ihracatçı firmaların rekabetçilik düzeyi ve ithalat bağımlılığı gibi faktörlere bağlıdır.