Türkiye, dünyanın önde gelen domates üreticilerinden biri olmasına rağmen, 2023 yılında domates ihracatında bir düşüş yaşadı. Türkiye İhracatçılar Meclisi verilerine göre, yılın ilk 10 ayında gerçekleşen 361 milyon dolarlık domates ihracatı, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 14,41 oranında azaldı. Bu durum, çeşitli faktörlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkan karmaşık bir tabloyu işaret ediyor.

Batı Akdeniz Bölgesi’nin Önemi

Türkiye’deki domates üretiminin büyük bir kısmı, Antalya, Isparta ve Burdur gibi illeri kapsayan Batı Akdeniz Bölgesi’nde gerçekleştiriliyor. Bu bölgedeki üreticiler, yılın 12 ayı boyunca domates üretimi yaparak hem iç tüketimi karşılıyor hem de önemli miktarda ihracat gerçekleştiriyor. Batı Akdeniz İhracatçılar Birliği (BAİB) üyesi firmalar, Türkiye’nin toplam domates ihracatının yaklaşık yüzde 43’ünü gerçekleştiriyor.

İhracatta Düşüşün Nedenleri

Domates ihracatındaki düşüşün çeşitli nedenleri bulunuyor:

• Küresel Ekonomik Durum: Dünya genelindeki ekonomik yavaşlama, tüketici harcamalarını azaltarak tarım ürünlerine olan talebi düşürdü.
• Rekabet: Türkiye’nin yanı sıra diğer domates üreticisi ülkelerin de pazar payı kazanmak için çaba göstermesi, rekabeti artırdı.
• Lojistik Sorunlar: Pandemi sonrası yaşanan lojistik sorunlar ve yükselen nakliye maliyetleri, ihracatı olumsuz etkiledi.
• Klimat Değişikliği: Aşırı hava koşulları, üretimi olumsuz etkileyerek arzı azalttı ve ihracatı zorlaştırdı.

Pazar Çeşitlendirmesi

Türkiye, domates ihracatını daha da çeşitlendirmek için farklı pazarlara yönelmeye çalışıyor. Rusya, bir dönem Türkiye’nin en büyük domates pazarlarından biri olmasına rağmen, son yıllarda bu ülkenin kendi üretimi artması nedeniyle önemi azaldı. Bunun yerine Romanya, Ukrayna ve Bulgaristan gibi ülkeler, Türkiye’nin domates ihracatında daha büyük paya sahip oldu.

Geleceğe Dair Beklentiler

Türkiye’nin domates ihracatını artırmak için çeşitli stratejiler geliştirmesi gerekiyor. Bu stratejiler arasında şunlar yer alıyor:

• Üretim Kalitesini Artırmak: Üretimde modern teknolojiler kullanarak ürün kalitesini artırmak ve uluslararası standartlara uygun hale getirmek.
• Pazar Araştırmaları: Yeni pazarlar keşfetmek ve mevcut pazarlardaki tüketici tercihlerini analiz etmek.
• Lojistik Maliyetleri Düşürmek: Lojistik altyapıyı güçlendirerek ve taşıma maliyetlerini düşürerek ihracatı daha rekabetçi hale getirmek.
• Destek Mekanizmalarını Güçlendirmek: Üreticilere finansal ve teknik destek sağlayarak üretimi artırmak ve ihracatı teşvik etmek.

Türkiye’nin domates ihracatında yaşanan düşüş, geçici bir durum olabilir. Ancak, sürdürülebilir bir büyüme için yukarıda belirtilen stratejilerin uygulanması büyük önem taşıyor.

Türkiye’nin tarım sektörü, dijital dönüşümle birlikte önemli bir evreye girdi. Bu dönüşümün en önemli göstergelerinden biri olan Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS), çiftçilerin tarımsal desteklerden yararlanması ve sektörün daha etkin yönetilmesi için hayati bir öneme sahip. ÇKS’ye kayıtlı tüm çiftçilerin, her yıl belirlenen süre içerisinde kayıtlarını yenilemeleri gerekmektedir. 2025 üretim yılı için ÇKS kayıt yenileme işlemleri, çiftçilerin hayatını kolaylaştıracak bir adımla e-Devlet üzerinden başlatıldı.

E-Devlet ile ÇKS Kayıt Yenileme Süreci

Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi’nin duyurusuyla, çiftçiler artık tarım il veya ilçe müdürlüklerine gitme zahmetine katlanmadan, e-Devlet üzerinden ÇKS kayıt yenileme işlemlerini gerçekleştirebilecekler. Bu sayede hem zaman hem de kaynak tasarrufu sağlanmış olacak. E-Devlet’in kullanıcı dostu arayüzü sayesinde, çiftçiler kolaylıkla başvurularını tamamlayabilecekler.

E-Devlet üzerinden ÇKS kayıt yenileme işlemleri için gerekli adımlar şu şekildedir:

1. E-Devlet giriş: T.C. kimlik numarası ve şifre ile e-Devlet sistemine giriş yapın.
2. ÇKS başvurusu: E-Devlet ana sayfasında yer alan “Tarım ve Orman Bakanlığı” bölümünden “Çiftçi Kayıt Sistemi Kayıt Yenileme Başvurusu” seçeneğini tıklayın.
3. Bilgi güncelleme: Sistemde yer alan kişisel bilgilerinizi ve tarımsal arazilerinizle ilgili bilgileri güncelleyin.
4. Başvuru onayı: Tüm bilgileri kontrol ettikten sonra başvurunuzu onaylayın.

E-Devlet üzerinden yapılan başvuruların avantajları:

• Hızlı ve kolay: Bürokratik işlemlerden kaçınılarak zaman tasarrufu sağlanır.
• Güvenli: E-Devlet sistemi, kişisel bilgilerin güvenliği için gerekli tüm önlemleri almaktadır.
• Her yerden erişim: İnternet bağlantısı olan herhangi bir cihazdan başvuru yapılabilir.

ÇKS Kayıt Yenilemenin Önemi

ÇKS kayıt yenileme işlemi, çiftçilerin tarımsal desteklerden yararlanabilmesi için zorunludur. Bu sayede çiftçilere yönelik destekleme programları daha etkin bir şekilde uygulanabilir ve tarım sektörünün gelişimi desteklenebilir. Ayrıca, ÇKS verileri sayesinde tarım politikaları daha doğru bir şekilde belirlenebilir ve sektördeki üretim ve tüketim dengesi daha iyi yönetilebilir.

Son Başvuru Tarihi ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

ÇKS kayıt yenileme işlemleri için son başvuru tarihi 31 Aralık 2024 olarak belirlenmiştir. Bu tarihe kadar başvurularını tamamlamayan çiftçiler, tarımsal desteklerden yararlanamayacaklardır. Çiftçilerin, başvuru sürecinde dikkatli olmaları ve tüm bilgileri doğru bir şekilde girmeleri önemlidir. Yanlış veya eksik bilgi verilmesi durumunda başvuruların reddedilme riski bulunmaktadır.

Dijitalleşen Tarımın Geleceği

ÇKS kayıt yenileme işlemlerinin e-Devlet üzerinden yapılması, Türkiye’nin tarım sektöründe dijitalleşme yolunda önemli bir adım olduğunu göstermektedir. Bu sayede hem çiftçilerin hayatı kolaylaşacak hem de tarım sektörünün daha verimli ve sürdürülebilir hale gelmesi sağlanacaktır. Gelecekte, tarım sektöründe daha birçok alanda dijital teknolojilerin kullanılması beklenmektedir.

Konuşmasının ana hatları:

• Tarım ve sanayi sektörleri bir bütünün parçalarıdır. Yumaklı, son 22 yılda tarımda yapılan çalışmaları ve elde edilen başarıları anlattı.
• Tarım ve sanayi entegrasyonu güçleniyor. Yumaklı, kırsal kalkınma yatırımlarına verilen önemi ve bu kapsamda yapılan çalışmaları sıraladı.
• Yeni normale göre ülke kaynakları daha etkin kullanılmalı. Yumaklı, son 10 yılda karşılaşılan risk faktörlerini ve bu duruma yönelik çalışmaları değerlendirdi.
• Sözleşmeli üretim yaygınlaştırılmalı. Yumaklı, sözleşmeli üretimin önemini ve bu alanda sağlanan teşvikleri anlattı.
• Su ve sulama yatırımlarına büyük kaynak ayrıldı. Yumaklı, su kaynaklarının sürdürülebilirliği için yapılan çalışmaları ve bu alana yapılan yatırımları aktardı.
• Sanayicilerle su verimliliği konusunda iş birliği yapılacak. Yumaklı, sanayide su tasarrufu için hedeflenen oranları ve bu alandaki çalışmaları paylaştı.

Bakan Yumaklı’nın sözlerinden öne çıkanlar:

• “Tarım ve sanayi sektörlerinin birbirine sağladığı girdi tedarikinin büyük etkisi var.”
• “Yeni normal tüm dünyada maliyetleri artırıyor, tüketim artışlarına sebep oluyor.”
• “Bu gıdayı üretmek için yüzde 55 daha fazla suya gereksinim duyacağız.”
• “Sözleşmeli üretim yaptırmıyorsanız, oluşacak her türlü etkiye açık bir üretim varsa ve sanayicinin üretiminde boşluk oluşuyorsa burada ne üretim planlamasından bahsedebiliriz ne de hedeflerimize ulaşabiliriz.”
• “Diğer taraftan da çiftçimiz gelir garantili üretim yapıyor. Bu sayede tarımsal üretim yapılırken, optimum girdi ile maksimum verim sağlamış oluyoruz.”
• “Sınırlı olan tatlı su kaynaklarının büyük bir kısmının tarımsal üretim ve tarıma dayalı imalat sanayi için kullanıldığını aktaran Yumaklı, su kullanım oranlarının esasında tarım ve sanayi sektörlerinin birbirleriyle yakından ilişkili olduğunu ortaya koyduğuna dikkati çekti.”
• “Sanayicilerle işbirliği içerisinde su verimliliği tedbirlerinin uygulanmasıyla, sanayide yüzde 50’ye varan oranlarda su kazanımı sağlanmasını hedeflediklerini bildiren Yumaklı, endüstriyel su kullanımında “suda sıfır kayıp” ilkesiyle “sıfır deşarj” ilkesinin döngüsel su kullanımını ve atık su geri kazanımını yaygınlaştıracağını vurguladı.”

Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, tarım ve sanayi sektörlerinin entegrasyonunun önemini vurgulayarak, bu alandaki çalışmalara devam edeceklerini söyledi. Yumaklı, sanayicilerden de sözleşmeli üretime destek vermeleri konusunda çağrıda bulundu.

İsrail’den İthalat Azalıyor:

İki ülke arasında tohum ticareti 1990’lı yıllarda başlamış olsa da, Güler’in açıklamasına göre, son yıllarda İsrail’den yapılan tohum ithalatı önemli ölçüde azaldı. 2017’de yüzde 5 olan bu oran 2022’de yüzde 2,51’e, geçen yıl ise yüzde 1,96’ya geriledi.

Türkiye Tohumculuk Sektöründe Güçlü:

Güler, Türkiye’nin tohumculuk sektörünün tecrübe ve sermayesiyle uluslararası şirketlerle rekabet edebilecek düzeyde olduğunu söyledi. Sektörün rakip ülkelere göre daha genç sayıldığını ve hızla geliştiğini belirten Güler, Türkiye’nin birçok tarım ürününde tohumda yüzde 100’e yakın bir yeterlilik oranına sahip olduğunu ifade etti.

Bazı Ürünlerde İthalat:

Şekerpancarı, patates, mısır, ayçiçeği ve bazı kışlık sebze türleri gibi ana vatanı Türkiye olmayan ürünlerde hala ithalat yapıldığını belirten Güler, bu ürünlerde de dışa bağımlılığın azaltılması için çalışmaların devam ettiğini söyledi.

Artan Meyve-Sebze İhracatında Tohumların Payı:

Türkiye’nin yaş meyve-sebze ihracatındaki artışta da kaliteli tohumlukların ve çoğaltım materyallerinin kullanılmasının önemli rol oynadığını vurgulayan Güler, bu başarının tohumculuk sektörünün gelişmesinin bir göstergesi olduğunu ifade etti.

Türkiye tohumculuk sektörü son yıllarda önemli bir atılım içerisinde ve bu alanda dışa bağımlılık giderek azalıyor. Güler’in açıklamaları da bu gelişmeyi net bir şekilde ortaya koyuyor. Tohumda kendi kendine yeten bir Türkiye için çalışmaların devam edeceği ve bu hedefe ulaşılacağı aşikar.

Fiyat Artışının Nedenleri:

• Yem Fiyatlarındaki Artış: Hayvan yemi fiyatlarındaki artış, et fiyatlarının yükselmesindeki en önemli etkenlerden biridir. Özellikle mısır ve soya gibi yem hammaddelerinin fiyatlarındaki artış, hayvancılık maliyetlerini önemli ölçüde yükseltmektedir.
• Kurban Bayramı Etkisi: Kurban Bayramı öncesi artan talep, et fiyatlarında geçici bir yükselişe neden olabilir.
• Döviz Kuru: Döviz kurundaki dalgalanmalar, ithal et fiyatlarını etkileyerek iç piyasadaki fiyatlara da yansıyabilir.
• Arz ve Talep Dengesi: Et arzındaki yetersizlik ve artan talep, fiyatların yükselmesine neden olabilir.
• Aracıların Fazla Kar Amacı: Bazı aracılar, fiyatların yükselmesinden haksız kazanç elde etmeye çalışabilir.

Çözüm Önerileri:

• Yem Fiyatlarının Desteklenmesi: Yem hammaddelerine devlet desteği sağlanması, hayvancılık maliyetlerini düşürerek et fiyatlarının da gerilemesine yardımcı olabilir.
• Yerli Üretimin Artırılması: Yerli et üretiminin artırılması, ithalata olan bağımlılığı azaltarak fiyatların istikrara kavuşmasına katkıda bulunabilir.
• Kooperatifçiliğin Geliştirilmesi: Üreticilerin kooperatifler aracılığıyla organize olması, pazarlama ve fiyatlandırma konusunda daha güçlü bir konuma gelmelerini sağlayabilir.
• Denetimlerin Artırılması: Fiyatların fahiş şekilde yükselmesini engellemek için denetimlerin artırılması ve gerekli yaptırımların uygulanması önemlidir.

Et fiyatlarındaki artış, birçok faktörün bir araya gelmesiyle oluşan bir sorundur. Bu sorunun çözümü için üreticiden tüketiciye kadar tüm paydaşların bir araya gelerek ortak bir çözüm bulması gerekmektedir. Devletin de gerekli adımları atarak et fiyatlarının makul bir seviyeye inmesine katkıda bulunması önemlidir.

Destek Çeşitleri ve Miktarları

Yapılan ödemelerin, bitkisel ürün sigortası desteği, tarımsal sulama amaçlı su kullanım hizmet bedelinin desteklenmesi, kırsal kalkınma yatırım desteği, bireysel sulama sistemlerinin desteklenmesi, sertifikalı tohum üretim desteği, Uzman Eller Projesi desteği, sertifikalı fidan üretim desteği ve AR-GE desteği olmak üzere 8 farklı kategoride gerçekleştirildiği açıklandı.

Desteklerin Önemi

Bitkisel ürün sigortası desteği, çiftçilerin ürünlerini doğal afetler, hastalıklar ve zararlılara karşı güvence altına alıyor. Tarımsal sulama amaçlı su kullanım hizmet bedelinin desteklenmesi, çiftçilere sulama maliyetlerinde önemli bir indirim sağlıyor. Kırsal kalkınma yatırım desteği, çiftçilerin tarımsal işletmelerini geliştirmelerine ve gelirlerini artırmalarına katkı sağlıyor. Bireysel sulama sistemlerinin desteklenmesi, çiftçilerin sulama verimliliğini artırmasına yardımcı oluyor. Sertifikalı tohum üretim desteği, çiftçilerin kaliteli tohum kullanmasını teşvik ediyor. Uzman Eller Projesi desteği, genç çiftçilere tarımsal işletmelerini kurma ve geliştirme konusunda destek sağlıyor. Sertifikalı fidan üretim desteği, çiftçilerin kaliteli fidan kullanmasını teşvik ediyor. AR-GE desteği, çiftçilerin tarımsal üretimde yeni teknolojileri kullanmalarına yardımcı oluyor.

406 milyon 132 bin liralık tarımsal destekleme ödemesi, çiftçilerin tarımsal faaliyetlerini sürdürmesine ve gelirlerini artırmasına önemli katkı sağlayacak. Bu ödemeler, çiftçilerin üretim maliyetlerini düşürmesine, verimliliğini artırmasına ve rekabet gücünü güçlendirmesine yardımcı olacak.

Tarımsal destekler

Yayımlanan yönetmelik ve tebliğler, tarımsal desteklere ilişkin düzenlemeleri güncelliyor.

• Çiftlik Muhasebe Veri Ağı Sistemine Dâhil Olan Tarımsal İşletmelere Katılım Primi Desteği Ödemesi Yapılmasına Dair Tebliğ (No: 2023/42), çiftlik muhasebe veri ağı sistemine dâhil olan tarımsal işletmelere katılım primi desteği ödemesini düzenliyor.
• Su Ürünleri Yetiştiriciliği Desteklemesine Dair Tebliğ (No: 2023/43), su ürünleri yetiştiriciliği yapanlara verilen destekleri düzenliyor.
• Su Ürünleri Yetiştiriciliği Kapsamında Alabalık Kuluçkahanelerinde Damızlık Alabalık Desteğine İlişkin Tebliğ (No: 2023/44), alabalık kuluçkahanelerinde damızlık alabalık üretimi yapanlara verilen desteği düzenliyor.

Gümrük işlemleri

Yayımlanan yönetmelik ve tebliğler, gümrük işlemlerini de düzenliyor.

• Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No: 104)’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Gümrük İşlemleri) (Seri No: 201), gümrük işlemlerine ilişkin bazı düzenlemeleri güncelliyor.
• Fındık Lisanslı Depo Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ, fındık lisanslı depoculuk sistemine ilişkin düzenlemeleri güncelliyor.
• Hububat, Baklagiller ve Yağlı Tohumlar Lisanslı Depo Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ, hububat, baklagiller ve yağlı tohumlar lisanslı depoculuk sistemine ilişkin düzenlemeleri güncelliyor.
• Kuru Kayısı Lisanslı Depo Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ, kuru kayısı lisanslı depoculuk sistemine ilişkin düzenlemeleri güncelliyor.
• Süt Ürünleri Lisanslı Depo Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ, süt ürünleri lisanslı depoculuk sistemine ilişkin düzenlemeleri güncelliyor.

Mirasçılık belgesi olmayanlar ÇKS’ye kayıt yaptıramayacak

Yeni düzenlemeyle birlikte, tarımsal üretim yapılan ancak mülkiyet ve mirasçılık sorunu nedeniyle kayıt yapılamayan alanlar, mirasçılık belgesi ile kayıt altına alınabilecek. Böylece mülkiyet ve mirasçılık sorunları sebebiyle desteklerden faydalanamayan üreticiler de tarımsal desteklerden yararlanabilecek.

Ancak, intikali yapılmamış araziler için taahhütnameyle gerçekleştirilen başvurulara itiraz edilmesi durumunda, mirasçılık belgesi istenecek. Mirasçı ya da hissedarlarca, taahhütnameye konu arazilere üretim yılı içerisinde itiraz edilmesi durumunda bu arazilere ait kayıtlar, içinde bulunulan üretim yılından itibaren taahhütname süresinin sonuna kadar, itiraz edilen hisselere tekabül eden alanlar için sonlandırılacak.

Taahhütnameye konu arazilere ilişkin önemli uyarı

Taahhütnameye konu arazilere ilişkin ÇKS kayıtları üretim yılının mart ayı içerisinde 15 gün süreyle il ve ilçe müdürlükleri ile muhtarlıklarda askıya çıkarılacak. Hissedar veya mirasçılar haricinde daha sonra yapılacak itirazlar değerlendirmeye alınmayacak.

Bakanlıktan çiftçilere uyarı

Tarım ve Orman Bakanlığı, çiftçilere yaptığı açıklamada, “ÇKS’ye kayıtlar yapılırken; hisseye isabet eden alanların bölünerek kiraya verilmesi durumunda, Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu hükümlerinde yer alan ‘asgari tarımsal büyüklük’ şartı, Hazineden kiralanan alanlarda aranmayacaktır. Bakanlığımızca yeni uygulamaya konulan üretim planlaması ve sözleşmeli üretimin hayata geçirilmesinde ve tarımsal desteklemelerden çiftçilerimizin maksimum derecede yararlanabilmesinde üretim yapan tüm çiftçilerin ve üretim alanlarının da sisteme dahil olması son derece önemlidir. Bu çerçevede gerekli düzenlemeler Bakanlığımızca yapılmış olup, çiftçilerimizin son başvuru tarihine kadar ÇKS müracaatlarını e-Devlet kapısı veya il/ilçe müdürlüklerine giderek yapmaları önem arz etmektedir” denildi.

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın yeni düzenlemesi, tarımsal üretim yapan ancak mülkiyet ve mirasçılık sorunları sebebiyle desteklerden faydalanamayan üreticiler için önemli bir fırsat sunuyor. Ancak, bu fırsattan yararlanmak için mirasçılık belgesinin mutlaka alınması gerekiyor. Çiftçiler, son başvuru tarihine kadar ÇKS müracaatlarını e-Devlet kapısı veya il/ilçe müdürlüklerine giderek yapmaları önem arz ediyor.